W społeczeństwie obywatelskim podejmowane decyzje i stanowione prawo powinno mieć na celu zapewnienie dobrobytu ogółu obywateli. W związku z tym przedstawiciele władzy powinni prowadzić nieustanny dialog z mieszkańcami oraz wsłuchiwać się w ich potrzeby. Jedną z metod prowadzenia dialogu pomiędzy władzą a obywatelami są konsultacje społeczne.
Konsultacje społeczne są procesem, w którym przedstawiciele władz (każdego szczebla: od lokalnego po centralny) przedstawiają obywatelom swoje plany, które będą miały wpływ na ich życie codzienne i pracę. Celem konsultacji jest nawiązanie dialogu pomiędzy mieszkańcami a osobami sprawującymi urząd oraz zbadanie opinii mieszkańców odnośnie planowanych zamierzeń.
Konsultacje są sposobem poinformowania mieszkańców o planach jakie mają przedstawiciele władz oraz są okazją do przekazania przez mieszkańców informacji zwrotnej dotyczącej oceny tych zamiarów. Pełnią jednak nie tylko funkcję informacyjną, ale mają również wiele innych istotnych funkcji. Konsultacje społeczne rozbudzają w mieszkańcach zainteresowanie i zaangażowanie w sprawy publiczne, włączają ich w proces decyzyjny oraz budują poczucie sprawstwa i utożsamienie z prowadzonymi działaniami. Szeroki udział obywateli w procesie decyzyjnym jest ważny, gdyż to właśnie oni najlepiej wiedzą czego im potrzeba, czego brakuje w ich otoczeniu i co należy zmienić. Konsultowanie planów z przedstawicielami osób, których dotyczą sprawi, że podejmowane przez władze decyzje będą adekwatne do potrzeb mieszkańców, a ich wprowadzanie prawdopodobnie obejdzie się bez konfliktów.
Konsultacje społeczne mają jeszcze jeden istotny aspekt z punktu widzenia przedstawicieli władzy. Są formą dialogu z mieszkańcami, a dialog buduje zaufanie do władzy. Jeśli władza informuje mieszkańców o swoich planach, to przekazuje informację, że chce, aby ludzie wiedzieli, co dzieje się w urzędzie i jakie są jego plany. Pokazuje to, że władzy zależy na opinii mieszkańców, że jest ona dla nich istotna i że jest gotowa dostosować planowane działania do potrzeb mieszkańców.
Uczestnictwo obywateli w konsultacjach społecznych jest istotne nie tylko z punktu widzenia władzy, ale również, a może przede wszystkim z punktu widzenia mieszkańców. Dzięki konsultacjom każda zainteresowana osoba ma możliwość poznania planowanych zmian dotyczących miejsca jej zamieszkania oraz wyrażenia swojej opinii w tym zakresie. Jest to również okazja do wymiany poglądów z innymi osobami oraz do zadania pytania urzędnikom i ekspertom w celu wyrobienia sobie ostatecznej opinii na dany temat. Dzięki konsultacjom społecznym osoby, których dotyczą planowane zmiany, mogą zadbać, aby były one dla nich jak najlepsze. Z drugiej strony zaniedbanie uczestnictwa w konsultacjach może prowadzić do przeforsowania zamian, które są dla mieszkańców bardzo niekorzystne.
Konsultacjom społecznym najczęściej poddawane są planowane zmiany prawne, zmiany organizacji życia publicznego, inwestycje, a także sposoby rozwiązania ważnego problemu społecznego. Szczególnym momentem, w którym przeprowadzenie konsultacji jest niezwykle istotne jest wprowadzanie zmian, których powodzenie zależy od akceptacji ze strony obywateli. Ocenie mieszkańców powinny też zostać poddane zmiany, które sprawiają, że wyróżniona lub dyskryminowana jest tylko część obywateli, bądź w wyniku podjętych decyzji ucierpią czyjeś interesy.
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, rząd oraz samorządy mogą przeprowadzić konsultacje społeczne w wypadkach określonych ustawowo oraz w innych sprawach ważnych dla wspólnot samorządowych. Proces konsultacji społecznych regulują ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r., o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r., samorządzie wojewódzkim z 5 czerwca 1998 r., o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 r. Sposób prowadzenia konsultacji z mieszkańcami określają uchwały rad odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów, województw). Uchwały te powinny regulować zasady i tryb przeprowadzania konsultacji, obowiązujące procedury, zakres czasowy i merytoryczny.
Niestety w dalszym ciągu istnieje stosunkowo małe zainteresowanie konsultacjami społecznymi. Udziałem w nich zainteresowane są przede wszystkim osoby, które chcą wyrazić sprzeciw wobec planowanych do wprowadzenia zmian. W związku z tym należy podejmować działania mające na celu zachęcania mieszkańców do czynnego uczestnictwa w życiu publicznym.
Jak widać konsultacje społeczne są niezwykle istotnym instrumentem zarówno dla obywateli jak i przedstawicieli władzy. Jednak aby mogły przynieść efekty powinny być właściwie przeprowadzone. W konsultacjach powinna wziąć udział jak najszersza grupa obywateli. Tylko w takiej sytuacji istnieje szansa na dokładne rozważenie zagadnienia i rozpatrzenie go z różnych punktów widzenia. Uczestnicy konsultacji powinni mieć zapewniony dostęp do wszystkich potrzebnych im informacji związanych z omawianym zagadnieniem. Powinni mieć również możliwość skonsultowani ich z grupą ekspertów, którzy będą mogli wyjaśnić nasuwające się wątpliwości. W związku z tym konsultacje powinny być przeprowadzane z wyprzedzeniem, aby dać uczestnikom konsultacji czas na dokładne zapoznanie się z zagadnieniem i przemyślenie swojego stanowiska. Należy również zatroszczyć się o uniknięcie posądzeń o stronniczość prowadzonych konsultacji. W tym celu powinno się zadbać, aby w konsultacjach nie uczestniczyły osoby powiązane z przedstawicielami władzy zaangażowanymi w dyskutowane zagadnienie. Należy również unikać prób wywierania nacisku bądź manipulacji, a także celowego eliminowania osób, których dotkną skutki konsultowanych zagadnień. Ostatnim, ale chyba najważniejszym warunkiem, jest zastosowanie się do wyników konsultacji. Podjęcie decyzji sprzecznej z wynikiem konsultacji z pewnością doprowadzi do frustracji społecznej i niezadowolenia, a to nie tylko może odbić się niekorzystnie na samym procesie wprowadzania zmian, ale pociągnie za sobą długofalowe skutki. Zniechęceni obywatele nie przystąpią do kolejnej próby, a zaufanie do władzy zostanie w znacznym stopniu osłabione.
W celu popularyzacji idei konsultacji społecznych Gmina Dębno wraz ze Związkiem Centralnym Dzieła Kolpinga w Polsce realizują projekt „U nas, w gminie konsultujemy! Partycypacja obywatelska poprzez konsultacje społeczne”, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Wśród działań projektowych planowane są: kampania informacyjno-promocyjna dotycząca roli konsultacji społecznych, szkolenia dla pracowników urzędów zajmujących się organizacją procesu konsultacji, dotyczące idei partycypacji publicznej, ram prawnych, diagnozy lokalnych problemów, prowadzenia spotkań z mieszkańcami, inicjowania konsultacji, szkolenia dla sołtysów, członków rad, organizacji pozarządowych i mieszkańców w zakresie upowszechniania narzędzi /technik konsultacji społecznych, wizyta studyjna w gminie aktywnie prowadzącej konsultacje społeczne, przygotowanie i opracowanie uchwały o konsultacjach społecznych, przeprowadzenie procesu konsultacji statutów sołectw oraz Strategii rozwoju Gminy Dębno na lata 2015-2020, przeprowadzenie konsultacji on-line, wsparcie doradcze w obszarze narzędzi oraz technik konsultacji społecznych, publikacja dobrych praktyk.
